Κατάφερε το Μουντιάλ να αλλάξει το Κατάρ;

Με το Μουντιάλ να ξεκινάει τον επόμενο μήνα, η διεθνής μεταμορφωτική δύναμη του ποδοσφαίρου έρχεται σε αντιπαραβολή με τις ελλείψεις της FIFA και του Κατάρ

Για περισσότερο από μια δεκαετία, φίλαθλοι, παίκτες και εθνικές ποδοσφαιρικές ομοσπονδίες, αμφισβητούν την απόφαση να δοθεί το δικαίωμα στο Κατάρ να διοργανώσει το Μουντιάλ -μια χώρα με λίγη έως καθόλου ποδοσφαιρική παράδοση και μακρά ιστορία παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η FIFA, το ανώτατο κυβερνητικό όργανο στο ποδόσφαιρο, έχει απαντήσει ότι τα φώτα της δημοσιότητας λόγω της διοργάνωσης, έχουν οδηγήσει την κυβέρνηση του Κατάρ να προωθήσει άνευ προηγουμένου εργασιακές μεταρρυθμίσεις και για την πρόνοια. Αυτό έχει πυροδοτήσει μια συζήτηση αναφορικά με τον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει το ποδόσφαιρο για να υποστηρίξει τις φιλελεύθερες αξίες διεθνώς, για το τι οδηγεί τις πολυδιαφημιζόμενες προσπάθειες των ποδοσφαιρικών ομοσπονδιών να προωθήσουν πιο ισότιμες κοινωνίες και για τις αντιφάσεις που αντιμετωπίζει το ποδόσφαιρο όταν προσπαθεί να προωθήσει βαθιές κοινωνικές αλλαγές.

Με το Μουντιάλ να ξεκινάει τον επόμενο μήνα, η διεθνής μεταμορφωτική δύναμη του ποδοσφαίρου έρχεται σε αντιπαραβολή με τις ελλείψεις της FIFA και του Κατάρ και με τα εντυπωσιακά οικονομικά έσοδα που παράγει το τουρνουά. Και παρόλο που οι ηθικές ανησυχίες των φιλάθλων τυγχάνουν πρωτοφανούς προσοχής, η διακυβέρνηση του ποδοσφαίρου απέχει πολύ από το να είναι διαφανής ή υπεύθυνη, καθιστώντας ασαφές εάν θα υπάρξει κάποια μακροπρόθεσμη αλλαγή.

Η επιλογή της FIFA για το Κατάρ ως διοργανωτή του Μουντιάλ το 2022, έγινε το 2010 εν μέσω εκτεταμένων καταγγελιών για διαφθορά (την ίδια χρονιά, η FIFA επίσης ανέθεσε το Μουντιάλ του 2018 στη Ρωσία, άλλη μια χώρα με αμφίβολο -τουλάχιστον- ιστορικό ανθρωπίνων δικαιωμάτων). Από τότε, η FIFA έχει δεσμευτεί σε βαθιές μεταρρυθμίσεις διακυβέρνησης. Η ηγεσία της οργάνωσης εξαφανίστηκε σε ένα σκάνδαλο διαφθοράς το 2015, που προκλήθηκε από έρευνα του FBI για κατάχρηση τηλεοπτικών δικαιωμάτων, δωροδοκία, εκβιασμό, απάτη μέσω εμβάσματος και συνωμοσίες για ξέπλυμα βρώμικου χρήματος εντός του Οργανισμού. Η νέα ηγεσία της FIFA έχει εργαστεί για να ανοικοδομήσει τη διεθνή αξιοπιστία του ποδοσφαίρου, αποκαλύπτοντας πολιτικές για τα ανθρώπινα δικαιώματα και το κλίμα και εργαζόμενη με τα Ηνωμένα Έθνη και το Συμβούλιο της Ευρώπης για τη θέσπιση νέων κανόνων για την ανάθεση μεγάλων διεθνών διοργανώσεων.

Αλλά τρία μεγάλα θέματα διαφαίνονται ήδη για το Παγκόσμιο Κύπελλο του Κατάρ. Πρώτον, οι κακές συνθήκες ασφαλείας και ευημερίας των εργαζομένων που κατασκευάζουν τις υποδομές του Μουντιάλ, τέθηκαν σχεδόν αμέσως στο προσκήνιο. Ο υψηλός περιβαλλοντικός αντίκτυπος του τουρνουά, δέχθηκε επίσης καταδίκη, με την ιδέα της κατασκευής σταδίων με κλιματισμό για την αντιμετώπιση της ζέστης της ερήμου του Κόλπου, να έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την αυξανόμενη παγκόσμια περιβαλλοντική συνείδηση. Επίσης, η ανεπαρκής προστασία των δικαιωμάτων των γυναικών και των LGBTQ, έχει επίσης βρεθεί στο στόχαστρο της διεθνούς κοινής γνώμης.

Αρχικά, στις πρώτες μετρήσεις, το επίπεδο προστασίας των εργασιακών δικαιωμάτων στη χώρα του Κόλπου, είχε βελτιωθεί από το 2010. Αυτό το καταχρηστικό σύστημα kafala που έδινε στους εργοδότες την εξουσία να αρνούνται στους μετανάστες εργάτες άδεια να φύγουν από τη χώρα ή να αλλάξουν δουλειά, καταργήθηκε επισήμως το 2020. Από το 2017, το Κατάρ έχει εργαστεί στενά με τον Διεθνή Οργανισμό Εργασίας για τη μεταρρύθμιση της εργατικής νομοθεσίας, η οποία τώρα ορίζεται έναν κατώτατο μισθό για όλους τους εργαζόμενους ανεξαρτήτως εθνικότητας.

Αλλά χρειάστηκαν 10 χρόνια προκειμένου το Κατάρ να ολοκληρώσει αυτές τις μεταρρυθμίσεις, και το σύστημα kafala καταργήθηκε μόνο όταν όλες οι υποδομές για το παγκόσμιο κύπελλο είχαν χτιστεί –με φθηνό εργατικό δυναμικό και με υψηλό ανθρώπινο κόστος. Επιπλέον, η εξάρθρωση του συστήματος kafala στη χωρα, θα πάρει χρόνια και σημαντική δέσμευση και πόρους από τις αρχές του Κατάρ.

Στη δεύτερη εποπτεία, η FIFA και η κυβέρνηση του Κατάρ παρουσίασαν το Μουντιάλ ως ένα από τα πιο βιώσιμα διεθνή αθλητικά γεγονότα που διοργανώθηκαν ποτέ. Για να εξουδετερώσουν το αποτύπωμα άνθρακα του τουρνουά, οι διοργανωτές χρησιμοποίησαν κλιματικά ουδέτερες τεχνολογίες για την κατασκευή επτά νέων γηπέδων, τα οποία είναι εξοπλισμένα με συστήματα κλιματισμού με ηλιακή ενέργεια. Ένα από τα μεγαλύτερα φυτώρια στον κόσμο έχει κατασκευαστεί για να παράσχει χλοοτάπητα στα στάδια καθώς και το γρασίδι, τα δέντρα και τους θάμνους έξω από τους χώρους του Παγκοσμίου Κυπέλλου, οι οποίοι συνδέονται με ένα ολοκαίνουριο ηλεκτρικό δημόσιο δίκτυο μεταφορών.

Ωστόσο μια ανεξάρτητη έκθεση από το Carbon Market Watch, μια κορυφαία ΜΚΟ για το κλίμα, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι ισχυρισμοί των διοργανωτών του Μουντιάλ για την ουδετερότητα του άνθρακα “δεν είναι αξιόπιστοι”. Αρκετοί δείκτες που χρησιμοποιήθηκαν για τον υπολογισμό του προβλεπόμενου αποτυπώματος άνθρακα του τουρνουά, δεν πέρασαν τον ανεξάρτητο έλεγχο δεδομένων –από τα σχέδια των νέων σταδίων μέχρι την ακεραιότητα του συστήματος πιστώσεων άνθρακα που τέθηκε σε εφαρμογή για να αντισταθμίσει τις εκπομπές ρύπων της διοργάνωσης. Και ακόμη και αν τα πλήθη θα μπορούν να μετακινηθούν εντός του Κατάρ με βιώσιμο τρόπο, το μικρό μέγεθος  της διοργανώτριας χώρας θα αναγκάσει τους φιλάθλους να αναζητήσουν κατάλυμα σε γειτονικές χώρες και να ταξιδεύουν στο Κατάρ με καθημερινές πτήσεις από το Ιράν, τη Σαουδική Αραβία ή τα ΗΑΕ.

Στην τρίτη μέτρηση, οι ευρωπαϊκές εθνικές ομάδες συμφώνησαν να χρησιμοποιήσουν το Παγκόσμιο Κύπελλο ως πλατφόρμα για να δώσουν ορατότητα στο ζήτημα των δικαιωμάτων των γυναικών και των LGBTQ στο Κατάρ, με τους αρχηγούς των ομάδων να σχεδιάζουν να φορέσουν περιβραχιόνιο στα χρώματα του ουράνιου τόξου στη διάρκεια της διοργάνωσης -κάτι που η FIFA δεν έχει ακόμη επιβεβαιώσει ότι θα επιτρέψει. Από την πλευρά του ο εμίρης του Κατάρ έχει δηλώσει ότι ενώ όλοι οι επισκέπτες είναι ευπρόσδεκτοι στο Κατάρ, αναμένει ότι θα γίνει σεβαστή η συντηρητική κουλτούρα της χώρας.

Σύμφωνα με αυτή την κουλτούρα, οι σχέσεις μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου είναι αδίκημα που τιμωρείται με φυλάκιση έως και επτά ετών. Ορισμένοι θεωρούν ότι είναι ανήλικο να διοργανώνεται το Μουντιάλ από μια χώρα όπου δεν γίνονται σεβαστά τα βασικά δικαιώματα, ενώ άλλοι χαιρετίζουν την προσοχή που φέρνει η διοργάνωση σε αυτά τα κοινωνικά ζητήματα και υποστηρίζουν ότι οι πολιτισμικές αλλαγές αυτού του μεγέθους, θέλουν γενεές για να εδραιωθούν. Το αν αυτή η εξαιρετικά περιορισμένη πρόοδος είναι αρκετή για να δώσει σε μια χώρα το παγκόσμιο πρεστίζ και τα έσοδα δισ. Δολαρίων  που εγγυάται το Παγκόσμιο Κύπελλο, παραμένει προς συζήτηση.

Η FIFA παρουσιάζεται ως ένας από τους διεθνείς παράγοντες με τις μεγαλύτερες δυνατότητες προώθησης του διαλόγου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το επιχείρημα έχει τα πλεονεκτήματα του: η FIFA έχει περισσότερα μέλη από τα Ηνωμένα Έθνη. Είναι ένα φόρουμ όπου το Κοσσυφοπέδιο και η Σερβία, και η Κίνα και η Ταϊβάν, συνυπάρχουν ειρηνικά. Το ΠΑγκόσμιο Κύπελλο είναι η ναυαρχίδα της FIFA και το πιο γνωστό από οποιοδήποτε άλλο διεθνές κυβερνητικό φόρουμ, και προσεγγίζει ένα πραγματικά παγκόσμιο κοινό: υπολογίζεται ότι 5 δισ. Άνθρωποι θα συντονιστούν για να το παρακολουθήσουν.

Ωστόσο η FIFA παραμένει ένας ιδιωτικός αυτορυθμιζόμενος οργανισμός. Οι νόμοι της Ελβετίας, όπου έχει την έδρα της, την προστατεύουν από τους κανόνες και νόμους άλλων κυβερνήσεων. Μετά το σκάνδαλο του 2015, που “έδιωξε” πολλούς χορηγούς, η FIFA κινήθηκε για να ανοικοδομήσει τη διεθνή της αξιοπιστία σε ηθικές αρχές -για οικονομικούς λόγους. Ομοίως, το να παρουσιάζει το Μουντιάλ του Κατάρ ως ένα δίκαιο, βιώσιμο τουρνουά, είναι ένας τρόπος να καθησυχάσει τους χορηγούς και το κοινό, ότι το προϊόν που αγοράζουν πληροί τα υψηλότερα ηθικά πρότυπα αλλά μπορεί να είναι απλώς ένα branding.

Οι οπαδοί του ποδοσφαίρου έχουν έναν ρόλο να παίξουν, αλλά εκείνοι που θέλουν περισσότερη δράση για τα ανθρώπινα δικαιώματα δυσκολεύονται να κάνουν τη φωνή τους να ακουστεί. Η FIFA ανακοίνωσε αυτή την εβδομάδα ότι έχουν πουληθεί περισσότερες από το 90% των θέσεων, με τους περισσότερους να προέρχονται από τις ΗΠΑ, τη Σαουδική Αραβία και την Αγγλία. Έτσι, ακόμη και αν η πλειονότητα των οπαδών ήταν υπέρ του να μποϊκοτάρουν το Μουντιάλ ή τη χρήση εσόδων από τη διοργάνωση για την αποζημίωση εργαζόμενων που υπέστησαν παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, για να επέλθει μια ουσιαστική αλλαγή, θα απαιτούνταν συντονισμένη δράση σε όλο τον κόσμο. Αυτό δεν συμβαίνει.

Τοπικές πρωτοβουλίες, όπως η απόφαση ορισμένων ευρωπαϊκών πόλεων να μην μεταδώσουν δημοσίως τους αγώνες, βοηθούν στο να παραμείνουν στο προσκήνιο τα θέματα που αντιμετωπίζει το Κατάρ αναφορικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτές οι συμβολικές πράξεις υπενθυμίζουν στους φιλάθλους ότι η κατανάλωση προϊόντων ψυχαγωγίας που έχουν μολυνθεί από το ξέπλυμα με αθλητική χροιά, έχουν ηθικές συνέπειες και ότι έχουν τη δυνατότητα να οδηγήσουν στην αλλαγή. Σε ποιον βαθμό, παραμένει αδιευκρίνιστο: η πρόταση της FIFA να διοργανώνεται το Μουντιάλ κάθε δύο χρόνια, σηματοδοτεί ότι η δύναμη του χρήματος και η ψυχαγωγική αξία του ποδοσφαίρου, πρόκειται να υπερισχύσει των ανησυχιών των φιλάθλων -και της υγείας των ποδοσφαιριστών- για τα επόμενα χρόνια.

Ενώ μπορεί να είναι ασαφές το εάν εισερχόμαστε σε μια νέα εποχή ηθικής στον αθλητισμό, η συζήτηση για τον αθλητισμό, την κοινωνική αλλαγή, και τα ανθρώπινα δικαιώματα σπανίως ήταν πιο ζωντανή. Για την ώρα, αυτή παραμένει η πιο όμορφη νίκη του όμορφου παιχνιδιού.

Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ